چکیده: (3030 مشاهده)
تصحیح علمی دیوان حافظ از سید علیمحمد رفیعی، با استفاده از روش احتمالات و تکیه بر اقدم و اکثر نسخ مدعی بهدستدادن کلام راستین حافظ است و در این ادعا گاه به این نتیجه رسیده است که اگر ضبطی اشتباه و ضعیف باشد از زیر دست شخص حافظ بیرون آمده است و با توجه به اینکه حافظ معصوم نیست پس اشتباه خود اوست. بررسی گزینشهایی که مصحح بر ایناساس آورده میتواند حدود توانایی محدود و لغزشها و نواقص روش متکی بر احتمالات را نشان دهد. افزون بر ایرادهایی که بر ترتیب ابیات هر غزل و تعداد آنها که بهسبب درمتننشاندن ابیات افزوده و آشفتهسازی ساختار غزلها را بهدنبال داشته است، مقایسۀ ضبطهای اختیاری مصحح با آنچه در دیگر نسخههاست و آنچه مصححان و محققان دیگر اختیار کردهاند نشان میدهد در اغلب مواردی که ضبطی مغایر با آنچه دیگر مصصحان آوردهاند برگزیده شده است چه اندازه از ویژگیهای منطقی و بیانی حافظ و شعر فارسی بهدور افتادهاند.
افزون بر این، مقدمات کار مصحح نیز نقدپذیر هستند؛ از جمله دسترسینداشتن به نسخههای بسیاری که در محدودۀ زمانی مورد اعتنای مصحح بودهاند و با توجه به نگهداری آنها در کتابخانههای بیرون از کشور و نبودن دسترسی به آن نسخ یا عکسی از آنها در بررسی مصحح جایی ندارند و نیز برآوردی منعندی از تقدم و تأخر نسخههایی که در اختیار داشته است و نیز اکثریت و اقلیت آنها و همچنین شناسایی دو نسخۀ بیتاریخ بهعنوان نسخهایی نزدیک به زمان حافظ.
آمار و احتمالات که مصحح ابتنای کار خویش را بر آنها نهاده نیز از این نظر که در ابتدا بهجز گزارش ضبطهای چند نسخۀ اختیاری و سپس نمایاندن احتمال بیشتر برخی از آنها نسبت به بقیه چیز دیگری نیستند و نیازمندِ ذهنیت مصحح و در واقع دانش و آگاهی او از دستمایههایش هستند ابطالپذیر هستند.
از دیگر نواقص کار مصحح ارائۀ توضیحات و معانی اشتباه برای برخی دشواریهای اشعار حافظ است. اشارهنکردن به فضل تقدم و تصحیحهای پیشین و مصصحانی که نویسنده خود سراسر وامدار گزارش آنها از نسخههای خطی و بررسیهایشان است از دیگر موراد قابل تأملانگیز است که جای افسوس دارد.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى دریافت: 1394/4/2 | پذیرش: 1394/4/2 | انتشار: 1394/4/2